Het is alweer enige tijd geleden dat ik enthousiast aankondigde een maandelijkse blog te schrijven. Drukte met werk en studie heeft ertoe geleid dat dit inmiddels alweer 8 maanden geleden was........ Ik denk dat het verstandig is mijn doelstelling bij te stellen tot een halfjaarlijkse blog. Alles dat er meer uit mijn pen vloeit is dan meegenomen.
De “R” is weer in de maand. Traditiegetrouw betekent dat dat we weer doodgegooid worden met advertenties en folders over isolatie. En, helaas, meestal over het na-isoleren van spouwmuren. Waarom helaas? Dat hoop ik u onderbouwd duidelijk te kunnen maken in dit blogbericht. Daarnaast is het mijn doel u ook oplossingen aan te dragen die wel zinvol zijn.
Saillant detail is dat nu juist die “R” in de bouwfysica staat voor de warmteweerstand: het isolerend vermogen van bouwmaterialen of een constructie.
Historie
Van oudsher werden gevels gebouwd als massieve muren van (tenminste) steens metselwerk. In heel oude gebouwen zien we zelfs muurdikten van meer dan een meter! Vanaf de jaren 20 is men in Nederland spouwmuren gaan maken. Een spouwmuur is een muur waarbij de buitengevel (het buitenblad) losstaat van de binnengevelmuur (het binnenblad). Dit wordt gerealiseerd met een zogenaamde luchtspouw.
De redenen om deze (toen revolutionaire) techniek toe te passen was gelegen in het feit dat men een beter isolerend vermogen van de gevelconstructie wilde realiseren en omdat massief bouwen minder economisch was. In die tijd waren materialen immers duurder dan arbeid (nu is dat omgekeerd).
Opbouw en functie
Zoals eerder vermeld bestaat een spouwmuur uit een buitenblad, een (lucht)spouw en een binnenblad. Wat is nu de functie van die onderdelen.
Het buitenspouwblad (de buitengevel) is bedoeld om het binnenspouwblad (de binnengevelmuur) te beschermen tegen regen. Omdat de binnenmuren dunner werden (halfsteens) is vocht in deze muur funest voor zowel het materiaal, het isolerend vermogen en de luchtkwaliteit van de hieraan grenzende ruimte. Door het buitenspouwblad nu los te houden van het binnenspouwblad (door een (lucht)spouw) kon het buitenspouwblad door en door nat worden zonder dat dit vocht overgedragen werd op het binnenspouwblad. De nattigheid liep aan de binnenzijde van het buitenspouwblad naar beneden en kon worden afgevoerd via de open stootvoegen die iets boven maaiveld gemaakt werden.
Dan weet u nu dus ook meteen waarom die openingen in uw muur zitten en waarom het zo belangrijk is die niet (water)dicht te maken.
Ook belangrijk is het gegeven dat door de luchtcirculatie in de luchtspouw het buitenspouwblad kan drogen. Dit is vooral aan de orde wanneer het buitenspouwblad aan de buitenzijde voorzien is van een niet dampopen afwerking (glazuur, schilderwerk etc.).
In de winter is dit erg belangrijk omdat bij bevriezing water uitzet en daarmee de gevelstenen onherstelbaar kan beschadigen.
Kans op schade (vocht, vorst)
Wanneer we nu bij oudere huizen deze spouw gaan opvullen met isolatiemateriaal is er geen luchtcirculatie meer mogelijk waardoor de oorspronkelijke functie van de (lucht)spouw teniet gedaan wordt. Let maar eens op bij nieuwbouw. Daar wordt de isolatie zodanig aangebracht tegen de buitenzijde van het binnenspouwblad dat er nog een luchtspouw aanwezig is. Zoals u zult begrijpen is dit met het “volpompen” van een bestaande spouw niet mogelijk. De korrels, of de isolatiematerialen komen overal in de spouw (en in die van uw buren) en die isolatie vormt daarmee een verbinding tussen het buiten- en het binnenspouwblad. Enerzijds kan via deze verbinding het vocht getransporteerd worden naar het binnenspouwblad en anderzijds betekent de afwezigheid van een luchtstroom dat het buitenspouwblad onvoldoende kan drogen met alle mogelijke gevolgen van onherstelbare vorstschade in de winter. Ook het doorroesten van de spouwankers is geen ondenkbare schade die kan ontstaan met alle mogelijke gevolgen van dien.
De beloofde wonderen
Wat ik altijd interessant vind is of de gouden bergen zoals beloofd door de “na-isoleerders” ook daadwerkelijk gestand gedaan worden. Gouden bergen overigens die beloofd worden zonder bouwfysische berekeningen die deze beloften onderbouwen. Daarom heb ik mijn oude studieboeken maar eens afgestoft en heb ik een vergelijking gemaakt van een buitengevel van een jaren 60 woning met en zonder isolatie. Op die wijze is via berekening aan te tonen welk effect verwacht mag worden van na-isolatie.
Uitganspunt is een tussenwoning met een voorgeveloppervlakte (tot aan dak) van 33 m2 waarvan 55% uit gevelmetselwerk bestaat en 45% uit gevelopeningen (ramen en deuren). Dit een redelijk standaardverhouding bij huizen uit die tijd. Het warmte-isolerend vermogen (de Rc-waarde) van een dergelijke niet na-geïsoleerde gevel (buitenblad 100 mm – luchtspouw 50 mm – binnenblad 100mm) bedraagt circa 0,558 W/m2K. De Rc van diezelfde gevel bedraagt, na opvullen van de luchtspouw met isolatie, 1,62 W/m2K.
Hoe hoger de Rc hoe beter het warmte-isolerend vermogen.
Buiten het gevelmetselwerk hebben we ook te maken gevelopeningen. In het bovenstaande voorbeeld levert dat voor een gevelopening met enkel glas, na omrekening vanuit de U-waarde, een R-waarde (glas + kozijn) op van 0,196 W/m2K en voor diezelfde gevelopening, maar dan voorzien van isolatieglas (dubbel HR+ glas), een waarde van 0,588 W/m2K.
| Onderdeel | Oppervlakte | R indien ongeïsoleerd | R indien na-geïsoleerd |
| Gevel | 18,15 m2 | 0,558 W/m2K | 1,620 W/m2K |
| Openingen (glas + kozijn) | 14,85 m2 | 0,196 W/m2K | 0,588 W/m2K |
Wanneer we dan voor de diverse mogelijkheden bekijken welk effect na-isolatie heeft voor de warmtestroom (Q) op basis van de formule
Q = (A x h x deltaT) / R, waarbij:
A = oppervlakte in m2, h = tijdsduur (24 uur) en deltaT = temperatuurverschil binnen – buiten (normaal gemiddeld 13 K), dan komen we tot de volgende waarden:
- -Woninggevel geen spouwisolatie, enkel glas:
10,15 kWh voor de gevel en 23,64 kWh voor de gevelopeningen = 33,79 kWh totaal - -Woninggevel spouw na-geïsoleerd, enkel glas:
3,50 kWh voor de gevel en 23,64 kWh voor de gevelopeningen = 27,14 kWh totaal - -Woninggevel geen spouwisolatie, dubbel HR+ glas:
10,15 kWh voor de gevel en 7,88 kWh voor de gevelopeningen = 18,03 kWh totaal - -Woninggevel spouw na-geïsoleerd, dubbel HR+ glas:
3,50 kWh voor de gevel en 7,88 kWh voor de gevelopeningen = 11,38 kWh totaal
De bovenstaande waardes geven aan hoeveel kWh het kost om gedurende 24 uur de deltaT te handhaven.
Hieruit trek ik de conclusie dat wanneer u van plan bent energiebesparende maatregelen te nemen u er verstandiger aan doet eventueel enkel glas te vervangen voor isolatieglas omdat dit meer rendeert dan het na-isoleren van de gevel.
Is na-isoleren dan altijd slecht?
Net als bij de aanbieders van zonnepanelen is het moeilijk het kaf van het koren te scheiden. Voor goed na-isoleren gelden eisen die zijn opgenomen in een beoordelingsrichtlijn (BRL 2110 van12 april 2010 met wijzigingsblad d.d. 25 oktober 2012) en in uitvoeringsrichtlijnen per materiaal (URL 28-101/102/103/104/) d.d. 17 april 2013. In deze BRL worden specifieke eisen gesteld aan de uitvoering waarbij tevens (niet limitatief) aandacht gegeven moet worden aan:
- Verontreinigde spouwen;
- Minimale spouwbreedte;
- Scheuren in gevels en voegwerk dat schade vertoont;
- Ventilatie kruipruimte;
- Begrenzing van spouwen (zodat het isolatiemateriaal niet bij de buren beland).
Wanneer het door u beoogde bedrijf kan aantonen met deze beoordelingsrichtlijnen te werken, door het SKG-IKOB gecertificeerd is en de garantievoorwaarden van het VENIN hanteert loopt u op zijn minst gezegd minder risico.
Flora- en faunawet
En dan is er natuurlijk nog de spreekwoordelijke kers op de taart: de vleermuis.
Een nuttig diertje dat (helaas) vaak uw spouw gebruikt als woonplaats. In het kader van de Europese Flora- en faunawet en de habitatrichtlijnen is het (ten strengste) verboden deze diertjes te verstoren of te verjagen. Bij na-isolatie dient u dan ook aan te tonen dat er geen vleermuizen in uw spouw aanwezig zijn. Is dit wel het geval dan is het verplicht bij uw gemeente een ontheffing aan te vragen op grond van de Flora- en faunawet. Hoe vaak hebt u gehoord dat dit gebeurd is?
Conclusie
Kortom, het spreekwoord “bezint eer ge begint” is zeer zeker van toepassing op het na-soleren van uw spouwmuur. De belangrijkste vragen die u zichzelf dient te stellen zijn:
- Is na-isolatie van de spouw de meest renderende investering? Is het plaatsen van dubbel HR+ glas niet beter?
- Is het beoogde bedrijf gecertificeerd?
- Hoe zit het met de garantiebepalingen?
Vervolgens kunt u voor uzelf bepalen wat voor uw situatie de beste optie is.